Η ᾿Εκκλησία μας ἀπέναντι στίς ἐξελίξεις τῆς οἰκογένειας.

Πρωτ. Βασιλείου Θερμού

 

Τά περί συμφώνου συμβίωσης ἤδη ἀποκρυσταλλώθηκαν σέ νόμο τοῦ κράτους. ᾿Αποτυπώνει καί στό νομικό πεδίο μιά νέα πραγματικότητα πού ἤδη κυριαρχεῖ στίς ἀνθρώπινες σχέσεις ἀλλά καί στίς νοοτροπίες. Τήν ἐπικράτηση δηλαδή μέσα στήν κοινωνία ἀκόμη πιό προκεχωρημένων συνεπειῶν τῆς νεωτερικῆς αὐτοδιάθεσης.

Καθώς τό ἄτομο στή νεωτερικότητα αὐτοκαθορίζεται μέσα ἀπό δεσμεύσεις κυρίως συμβατικές, δηλαδή πού δέν ἔχουν τήν ἀναφορά τους σέ κάποια ὑπερβατικά συστήματα ἀξιῶν ἐν οἷς καί τά θρησκευτικά, τά κύρια κριτήρια τῶν ἐπιλογῶν του εἶναι πλέον ἡ ἐμπειρική πραγματικότητα καί οἱ ψυχικές του ἀνάγκες. Εἶναι φανερό ὅτι τό σύμφωνο συμβίωσης ἐπινοήθηκε ἀκριβῶς διότι καλύπτει καί τίς δύο αὐτές πλευρές, τόσο τίς ἐξελίξεις πού εἶχαν ἤδη διαμορφωθῆ στήν ἐμπειρική πραγματικότητα τῶν ζευγαριῶν ὅσο καί τήν ἀνάγκη τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου γιά μεγαλύτερη εὐελιξία καί λιγώτερη δέσμευση.

῎Εχουμε δηλαδή μπροστά μας μιά ἀκόμη ἀπόδειξη τοῦ φαινομένου πού ὀνομάζεται χριστιανικός ἀποχρωματισμός τῆς κοινωνίας μας, κατά τό ὁποῖο δέν ἀποτελεῖ κύριο κριτήριο γιά τίς ἐπιλογές τῶν ἀνθρώπων ἡ ἔνταξή τους στό ἐκκλησιαστικό σῶμα. Μιά ἔνταξη ἄλλωστε ἡ ὁποία γιά τή συντριπτική πλειονότητα εἶναι πρό πολλοῦ τυπική καί ἰδιαίτερα χαλαρή. Δέν θά συμμεριζόμουν τήν θρηνητική σύγκριση μέ τό «ἰδανικό» παρελθόν, στήν ὁποία συχνά προσφεύγουμε οἱ ἐκκλησιαστικοί, διότι ἡ ἀνενδοίαστη δέσμευση καί ἀφοσίωση πού ἐπικρατοῦσε τότε στήν συζυγική σχέση ἐμπνεόταν σέ μεγάλο βαθμό ἀπό τά κοινωνικά χαρακτηριστικά τοῦ προνεωτερικοῦ ἀνθρώπου (σχηματισμός ταυτότητας μέσῳ τῆς συλλογικότητας, ἀδυναμία διάστασης καί διαζυγίου, κοινωνική ἀποδοκιμασία τῆς ἀνεξαρτησίας κ.ἄ.) καί ὄχι πρώτιστα ἀπό τήν ἐκκλησιαστικότητά του. Δέν ἐπρόκειτο γιά «καθαρό χρυσάφι» καί γι’ αὐτό δέν ἄντεξε στόν χρόνο.

Μέ ἄλλα λόγια, ἐξελίξεις σάν αὐτές τοῦ συμφώνου συμβίωσης ἤ τοῦ γάμου τῶν ὁμοφυλοφίλων (γιά τόν ὁποῖο εἶναι ζήτημα χρόνου ἡ εἰσαγωγή του), μποροῦν μέσα στήν προβληματικότητά τους νά ἀποβοῦν χρήσιμες διότι μᾶς ὑποδεικνύουν τή φυσική πορεία τῆς κοινωνίας μας καί μᾶς παρακινοῦν νά στοχαστοῦμε πάνω στή θέση τῆς ᾿Εκκλησίας μας ἐντός αὐτῆς.

῾Οποιαδήποτε ἀμυντικοῦ χαρακτήρα ἀντίδραση τῆς ᾿Εκκλησίας μας (καί κατά μείζονα λόγο θορυβώδης διαμαρτυρία) εἶναι καταδικασμένη νά πέσει στό κενό ἀπό πλευρᾶς ἀποτελεσματικότητας, ἐνῶ ταυτόχρονα θά ἀνανεώσει γιά μιά ἀκόμη φορά τό στερεότυπο τῆς ᾿Εκκλησίας μας στήν κοινωνία ὡς ἑνός θεσμοῦ πού ἀρέσκεται νά τόν καθορίζει μόνο τό παρελθόν καί πού ἀγωνίζεται διαρκῶς νά σώσει τά κεκτημένα. ῎Ας θυμηθοῦμε τίς μεγάλες μάχες πού ἔδωσε ἀνεπιτυχῶς ἡ ᾿Εκκλησία μας ἐναντίον τῆς ἀποποινικοποίησης τῆς μοιχείας ἤ τοῦ «αὐτομάτου» διαζυγίου (μετά τετραετῆ κλονισμό), μέτρων μέ τά ὁποῖα δύσκολα θά μποροῦσε κάποιος πιστός νά διαφωνήσει τώρα πού ὁ θόρυβος ἔχει κοπάσει καί ἡ ψυχραιμία ἔχει ἐπανέλθει.

Δέν θά εἶναι ὡραῖο νά βρεθῆ μετά ἀπό χρόνια ἡ ᾿Εκκλησία μας στήν ἴδια κατάσταση νά ἀσκεῖ αὐτοκριτική γιά τήν στάση πού εἶχε τηρήσει πρός τό σύμφωνο συμβίωσης. Δέν περιποιεῖ τιμή, φρονῶ, πρός τούς μαθητές τοῦ Χριστοῦ νά ἐμφανίζονται μονίμως ἀμυνόμενοι καί μή προνοοῦντες νά ὀργανώσουν τίς μορφές ἐκεῖνες ποιμαντικῆς δράσης καί παρουσίας οἱ ὁποῖες θά ἐμπνέουν ὅσους θέλουν νά ἀκολουθοῦν ἐν χαρᾷ καί ἐλευθερίᾳ τόν δρόμο Του.

Νομίζω ὅτι γιά πολλοστή φορά ἔρχεται στό προσκήνιο ἡ χρόνια ἀρρώστια της Εκκλησίας μας, κατά τήν ὁποία αὐτή ἐπιθυμεῖ μέν σφοδρά νά ἀσκεῖ ἐπιρροή σέ ὁλόκληρο τό κοινωνικό σῶμα (μαζί μέ τήν πολιτική του ἐκπροσώπηση), ἀδυνατεῖ δέ ἤ δέν προθυμοποιεῖται νά ἐργαστῆ σέ ἀνάλογο βαθμό γιά τήν διαμόρφωση αὐτῆς τῆς ἐπιρροῆς. ῎Ετσι ἐμφανίζεται νά ζητᾶ τήν ἐν λόγῳ ἐπιρροή πρωτίστως μέσῳ τῶν θεσμικῶν παραμέτρων. «Καί τήν πίτα σωστή καί τόν σκύλο χορτάτο». Εἶναι φανερό, ὅμως, ὅτι τέτοιες θεμελιακές ἀντιφάσεις δέν γίνονται πλέον ἀνεκτές ἀπό τήν κοινωνία.

Μέ ἄλλα λόγια, ἔχω τή γνώμη ὅτι ἐπέστη ὁ καιρός νά παλαίψουμε γιά τήν οὐσία καί ὄχι γιά τό νομικό κέλυφος. Νά φτιάξουμε πιστούς ἀληθινούς πού θά τιμοῦν τόν ἐκκλησιαστικό γάμο στήν πράξη καί ὄχι μέλη μιᾶς ἰδεολογικῆς παράταξης οἱ ὁποῖοι κατεβαίνουν στούς δρόμους ὅταν μιά ἄλλη ἰδεολογική παράταξη τούς ἀπειλήσει. Νά διαμορφώσουμε κληρικούς πού γνωρίζουν πράγματι πῶς νά ποιμάνουν καί ὄχι ὑπαλλήλους πού ἐξυπηρετοῦν ἀνώνυμες θρησκευτικές ἀνάγκες καί φολκλορικές «παραδόσεις».

᾿Ιδού ἡ μεγάλη πρόκληση πού μᾶς ἀπευθύνει τό σύμφωνο συμβίωσης. Μᾶς τήν εἶχαν ἀπευθύνει καί ἄλλες ἐξελίξεις κατά τίς τελευταῖες δεκαετίες ἀλλά ἔχουμε συστηματικά τήν τάση νά μετατρέπουμε τήν ἐκκλησιαστική παρουσία στή νεοελληνική κοινωνία σέ ἁλυσίδα χαμένων εὐκαιριῶν. ῞Ομως ἀνήκω σέ αὐτούς (πού δέν εἶναι λίγοι) οἱ ὁποῖοι φρονοῦν πώς ἡ περιβόητη περιθωριοποίηση τῆς ᾿Εκκλησίας μας δέν θά ἔλθει ἀπό τούς πολιτικούς (οἱ ὁποῖοι στό κάτω-κάτω εἶναι ὑποχρεωμένοι νά ἀφουγκράζονται τό κοινωνικό σύνολο πού τούς ἐκλέγει) ἀλλά ἀπό τά ἴδια της τά μέλη, στό βαθμό πού δέν ἀποφασίζουν νά δώσουν σοβαρή εὐαγγελική μαρτυρία στίς συγκεκριμένες συνθῆκες στίς ὁποῖες ἐκλήθησαν νά ζοῦν.

῎Ετσι καταλήγω εὔλογα στό συμπέρασμα-πρόταση ὅτι κάθε νέο νομοθετικό ἤ ἄλλου τύπου ἐρέθισμα ἐκ μέρους τῆς πολιτείας συνιστᾶ πολύτιμη εὐκαιρία ἀνανεώσεως τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας αὐτοσυνειδησίας καί ἀναδιοργανώσεως τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ζωῆς. ῾Η αὐτοκριτική δέν ἐξαντλεῖται στούς κληρικούς ἀφοῦ ἀποδεικνύεται ὅτι καί ὁ γάμος τῶν πιστῶν λαϊκῶν πολύ συχνά δέν λειτουργεῖ ὡς «διαφήμιση» τοῦ γάμου πρός τά παιδιά τους, τά ὁποῖα ἔτσι ἐξωθοῦνται στό νά ἀποφύγουν τή δέσμευση προκειμένου (ὅπως προσδοκοῦν) νά διασώσουν τήν ἀγάπη. ῎Εχουμε δηλαδή μπροστά μας μιά γενικώτερη ἀποτυχία τῶν χριστιανῶν.

Τά παραπάνω ὑποδηλώνουν ὅτι κάθε ἀντιμετώπιση νέων δεδομένων, ὅπως τό σύμφωνο συμβίωσης, ἀπαιτεῖ μόνο μακροπρόθεσμη στρατηγική. Βέβαια μποροῦν νά γίνουν καί συγκεκριμένες προτάσεις ὑπό τήν σταθερή προϋπόθεση πάντοτε ὅτι οὐδεμία ἐξ αὐτῶν μόνη ἔχει τή δύναμη νά βγάλει τήν ᾿Εκκλησία μας ἀπό τό τέλμα στό ὁποῖο ἔχει βυθιστῆ. ᾿Απαιτεῖται πλέγμα δράσεων, προσεκτικά σχεδιασμένων καί ἐπιμελῶς συντονιζομένων, προκειμένου ἡ ἐν ῾Ελλάδι ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία νά ἐπιτελέσει τήν ἀποστολή της μέ τόν τρόπο πού ὁ Χριστός θέλησε καί πού ὁ κόσμος ἔχει ἀνάγκη.

῾Ως τέτοιες δράσεις συναφεῖς μέ τό θέμα μας θά θεωροῦσα·

- ῎Αν ἐπιθυμοῦμε οὐσιαστική παρέμβαση στήν οἰκογένεια θά πρέπει νά ἐπενδύσουμε (μέ ὅλες τίς σημασίες, ψυχολογικά καί οἰκονομικά) στήν ἐξειδίκευση καί ἐπιμόρφωση ἑνός πυρήνα κληρικῶν, τῶν ὁποίων ἡ ἀρετή, ἡ προσωπικότητα καί ἡ κατάρτιση παρέχουν κατ’ ἄνθρωπον ἐχέγγυα μιᾶς ἐπιτυχοῦς ἀνθρωπογνωσίας καί κατανοήσεως τῶν ψυχολογικῶν δυναμικῶν τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς. Οἱ κληρικοί αὐτοί θά ἀποτελοῦν τήν κύρια «δύναμη κρούσεως» σέ κάθε Μητρόπολη ὡς πρός τήν ποιμαντική τοῦ γάμου καί τῆς οἰκογένειας. ᾿Επίσης χρειάζεται παράλληλα νά ἐπενδύσουμε καί στήν συστηματική (καί ὄχι εὐκαιριακή) εὐαισθητοποίηση τῶν πνευματικῶν ὡς ἑνός εὐρύτερου κύκλου συμπαραστατῶν τῆς οἰκογένειας.

- Συστηματική καί ὀργανωμένη προετοιμασία τῶν μελλονύμφων, ἐπιλογή κατάλληλων κληρικῶν καί ἐκπαίδευση-καθοδήγησή τους.

- Δημιουργία κληρικολαϊκῆς ὁμάδας ἀντιμετώπισης οἰκογενειακῶν κρίσεων ἀνά μητρόπολη, διασύνδεσή της μέ δίκτυα καί φορεῖς κοινωνικῆς ἀρωγῆς καί ψυχικῆς ὑγείας.

- Προσεγμένη ἔνταξη στό πρόγραμμα κατήχησης τῶν ἐφήβων μαθημάτων περί γάμου καί οἰκογένειας, ἐκπόνηση σχετικῶν ἐγχειριδίων καί ὑλικοῦ.

- ᾿Εξυγίανση τοῦ καθεστῶτος τέλεσης τῶν γάμων (ὀχλαγωγία, ἀμφίεση, βιασύνη, παραλείψεις εὐχῶν κ.ἄ.) μέ διαφώτιση κατ’ ἀρχήν καί στή συνέχεια μέ ἀνυποχώρητη ἀποφασιστικότητα.

- Δημιουργία δικτύου βοήθειας σέ νέα ζευγάρια ἤ σέ μονογονεϊκές οἰκογένειες.

- Νά θεσπιστῆ καί στόν ἰδιωτικό τομέα ἡ ἄδεια μητρότητος ἑνός ἔτους μετά τόν τοκετό, ὅπως ἰσχύει καί στό δημόσιο. Εἶναι φανερό ὅτι θά ἀπαιτηθῆ ἐξασφάλιση τῆς ἐργασιακῆς θέσεως τῆς μητέρας καθώς καί οἰκονομική ἀποζημίωση τοῦ ἐργοδότη της.

- Νά δημιουργηθοῦν κίνητρα (ἄτοκα στεγαστικά δάνεια γιά χαμηλότερα εἰσοδήματα, ἐπίδομα γάμου κ.ἄ.) πού θά διευκολύνουν τήν σύναψη γάμου νωρίς, ἀφοῦ παρατηροῦμε πώς μετατίθεται ὅλο καί σέ μεγαλύτερη ἡλικία. Θά χρειασθῆ νά τούς τονισθῆ ὅτι τά συγκεκριμένα μέτρα θά συμβάλουν στήν μείωση τοῦ δημογραφικοῦ προβλήματος γιά τό ὁποῖο ὅλοι κόπτονται ἀλλά ἐλάχιστοι συμπαρίστανται.

- Νά σταματήσει τό ἀπαράδεκτο φαινόμενο ἡ ῾Ελλάδα νά εἶναι ἡ μοναδική χώρα στήν ὁποία α) διακινεῖται νόμιμα μέσῳ τῶν πρακτορείων τύπου στά περίπτερα πορνογραφικό ὑλικό, β) διαφημίζονται ἐκδιδόμενες γυναῖκες στίς ἡμερήσιες πολιτικές ἐφημερίδες, γ) διανέμονται ἀντίστοιχες ταινίες ἀπό τίς κυριακάτικες ἐφημερίδες! ῞Ολα αὐτά εἶναι προφανές ὅτι λειτουργοῦν διαλυτικά γιά τόν γάμο, ἀλλά καί ὑποσκάπτουν τήν ὁμαλή ψυχοσεξουαλική ἐξέλιξη τῶν ἐφήβων καί τῶν νέων καί τόν μελλοντικό γάμο τους.

- Τό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο ὀφείλει νά πιεσθῆ γιά νά θέσει κάποια τάξη στήν ἀσυδοσία τῶν καναλιῶν. Νά τηρεῖται ἡ προστασία τῆς παιδικῆς ζώνης ἀπό διαφημίσεις ταινιῶν ἤ σειρῶν γιά ἐνήλικες. Νά ἀνακοινώσει κάθε κανάλι τά ὀνόματα ἐκείνων τῶν ἀγνώστων πού ἀποφασίζουν γιά τήν σήμανση τῶν τηλεοπτικῶν προγραμμάτων, προκειμένου ἔτσι νά ἐνεργοῦν πιό ὑπεύθυνα καί νά μποροῦν νά ἐλέγχονται.

Κάποιοι πιστοί θά προτιμοῦν πάντοτε δυναμικές ἀντιδράσεις ἐναντίον τῶν δυσμενῶν νομοθετικῶν ἐξελίξεων. Κατά τή γνώμη μου πρόκειται γιά ἐκείνους οἱ ὁποῖοι μονίμως ἀγωνίζονται «νά περισώσουν τά κεκτημένα» ἤ «ὅ,τι εἶναι δυνατό νά περισωθῆ», δηλαδή ἐκείνους πού ἀγνοοῦν πώς ἡ καλύτερη ἄμυνα εἶναι ἡ ἐπίθεση. Μέ ἄλλα λόγια, ἐκείνους πού προτιμοῦν τίς δηλώσεις ἀπό τά ἔργα, ἐκείνους πού ἀγνοοῦν πώς ὁ ἀποτελεσματικώτερος τρόπος νά καταπολεμᾶς τό σκοτάδι εἶναι νά ἀνάβεις περισσότερο φῶς καί ὁ ἄριστος τρόπος νά ἀμύνεσαι ἀπέναντι στήν ἀρρώστια εἶναι νά ἐνισχύεις τήν ὑγεία τοῦ ὀργανισμοῦ.

Αὐτό πού πρεσβεύω σέ τοῦτο τό κείμενο εἶναι πώς ἡ ᾿Εκκλησία μας, ἀντί νά καταλαμβάνεται ἀπό τίς ἐξελίξεις καί νά ἐπιτιμᾶ τό ὁλοένα ἀποχρωματιζόμενο κράτος, ὀφείλει νά προετοιμάζεται γιά τήν «ἑπόμενη μέρα», δηλαδή γιά τήν ὥρα τοῦ χωρισμοῦ. Και ἡ προετοιμασία αὐτή θά ἔλθει μόνο μέ συστηματική ἐργασία ὑποδομῆς, ὅταν ὅλοι μας ὡς ᾿Εκκλησία ἀντιληφθοῦμε πώς θά παλέψουμε χωρίς καμιά ἄλλη κοσμική βοήθεια. Οὐσιαστικά αὐτή ἡ ἐργασία θά φανερώσει καί τήν ἱεραποστολική φύση τῆς ᾿Εκκλησίας.

᾿Εν ὀλίγοις, θεωρῶ ὅτι ἐπί τόσα χρόνια ἐπιλέξαμε λάθος πεδίο γιά νά δώσουμε τή μάχη· κονταροχτυπιόμαστε μέ τήν πολιτεία (τῶν θεσμῶν) ἐνῶ ἡ ἐπιβίωσή μας θά κριθῆ στήν κοινωνία (τῶν ἀνθρώπων).